در ابتناى قرآن و عرفان بر برهان

فن برهان چه لم آن , و چه ان آن , قلب علم منطق و روح آن است . و برهان لنفسه دلیل است . و دلیل در دلیل بودنش دلیل نمى خواهد که

و , به تعبیر ثقیل و وزین عارف بزرگ شیخ اکبر محیى الدین عربى در آغاز فص عطر آگین محمدى ( ص ) از فصوص الحکم([ : الدلیل دلیل لنفسه]( ( ص ۴۷۲ شرح قیصرى چاپ سنگى ایران ) .
گفتار بى دلیل را چه ارج و بهاست و چه کسى آن را پذیر است ؟ آن آیت قرآن که برهانی نیست کدام است ؟ و آن روایت که با راز دلیل دمساز نیست به چه نام است ؟ و آن حکم محکم حکمت متعالیه و شهود اصیل و صافى عرفان که بر اساس استوار منطق نیست چیست ؟ لذا صدر المتالهین در تعاضد عرفان و برهان در پایان فصل بیست و ششم مرحله ششم اسفار فرماید([ : البرهان الحقیقى لا یخالف الشهود الکشفى]( ( ج ۱ ط ۱ ص ۱۸۹ ) یعنى عرفان واقعى از برهان حقیقى جدایى ندارد , و برهانى اینچنین با عرفانى آنچنان مخالف نیست و , این کلامى کامل و در غایت اتقان و ایقان است .
و همچنین در باب ششم نفس اسفار پس از اقامه براهین عقلى بر تجرد آن , در تمسک به ادله سمعیه نیز بر این مطلب چنین فرموده است([ : فلنذکر ادله سمعیه لهذا المطلب حتى یعلم ان الشرع و العقل متطابقان فى هذه المساله کما فى سائر الحکمیات , و حاشى الشریعه الحقه الالهیه البیضاء ان یکون احکامها مصادمه للمعارف الیقینیه الضروریه , و تبا لفلسفه یکون قوانینها غیر مطابقه للکتاب و السنه]( ( ج ۴ ط ۱ اول فصل دوم باب ۶ ص ۷۵ )
یعنى عقل و شرع در تجرد نفس ناطقه هم زبانند , چنانکه در دیگر مسائل حکمت هم , و از شریعت الهى دور است که احکام آن با معارف یقینى ضرورى سازگار نباشد . و نابودى باد مر آن فلسفه را که قوانین آن مطابق با کتاب و سنت نباشد .