خواجه طوسى در شرح فصل هشتم نمط نهم اشارات در بیان نفس مضطربه و مطمئنه بیانى شیرین دارد که به ترجمه آن اکتفا مى کنیم: ریاضت بهائم یعنى رام کردن آنها این است که رائض آنها را از اقدام بر حرکاتى که بدان راضى نیست باز دارد و بر آنچه که بدان راضى است وا دارد تا بر طاعت وى خو گیرند.

و قوه حیوانى که مبدا ادراکات و افاعیل حیوانى در انسانست هرگاه طاعت قوه عاقله ملکه اش نشود به منزله بهیمه رام نشده است که گاهى شهوتش و گاهى غضبش او را به سوى ملایمش مى خوانند. و این دو یعنى شهوت  و غضب بارى به سبب  آنچه که قوه حیوانى به یاد آن مى آید و بارى به سبب  آنچه که از حواس ظاهره بدو مى رسندبر انگیزاننده قوه متخیله و متواهمه اند, پس قوه حیوانى به حسب این دواعى حرکات مختلف حیوانى مى نماید و قوه عاقله را در تحصیل خواسته هایش استخدام مى کند. لذا او قوه اماره ایست که از وى افعال مختلف به اختلاف مبادى صادر مى شوند و قوه عقلیه از روى کره وى را فرمان مى برد و پریشانست.

اما چون قوه عاقله او را به سبب  منع کردنش از تخیلات و توهمات و احساسات و از افاعیل بر انگیزاننده شهوت  و غضب رام کرد و بر آنچه که مقتضاى تعقل عملى است واداشت  تا بر اطاعت  او خو کرد و در خدمت  او ادب یافت و به امر او فرمان برد و از نهى وى سرپیچى نتواند کرد, قوه عقلیه آرمیده مى شود و از وى چنان افعال مختلف به اختلاف مبادى صادر نمى گردند و باقى قوا همگى فرمانبر اویند و وى را گردن مى نهند.

منبع: نور علی نور