توحید ناب عرفانی

چو حُسن ذات خود حُسن آفرین است  

جمیل است و جمال او چنین است 

 ((الهى حسن عبدالله ، عبدالله خراب آبادى بود و حال عبدالجمال عشق آبادى شد)).شرح ابیات ۸ الى ۲۳ باب ۱۴ به کار مى آید.

شئون ذات حق معلول او نیست   عجب از آنکه این معقول او نیست 

مراد از این علت و معلول همان علت و معلول به معناى وحدت عددى است که در بیت سى و دوم گفته آمد. روى اینکه وحدت عددى بین حق و شئون وجودى او نیست بلکه وحدت حقه حقیقیه ذات مظاهر است ، لذا در بیت بعدى متفرع بر این بیت آمده است :

لذا او را نه حدى و نه ضدیست   نه جنسى و نه فصلى و نه ندیست 

وجود واحد به وحدت شخصى ذات مظاهر و بسیط بحت فوق مقوله است و لذا ماهیت ندارد، پس جنس و فصل و ماهیت جنسیه و نوعیه ندارد.
فص هفتم از فصوص الحکم فارابى در تنزیه حق متعال از ماهیت جنسیه ، و فص هشتم آن در تنزیه او از ماهیت نوعیه ، و فص نهم آن در اثبات بساطت و احدیت حق است ، و فص دهم آن در تنزیه حق متعال از ضدونّد است . که با مراجعه به شرح آن از مولاى مکرمم بنام ((نصوص الحکم بر فصوص الحکم )) ترا کفایت مى کند. شرح باب سیزدهم نیز در مقام ما بکار آید.

جز این یک حد که او حدى ندارد   قلم اندر نگارش مى نگارد 

در این بیت ناظرند به فرمایش علامه شعرانى رضوان الله تعالى علیه که مى فرمود خداوند حد ندارد و تنها حدى که دارد همین است که در مقام گفتن یا نوشتن مى گوییم یا مى نویسیم که خدا حد ندارد.

منبع:جلد دوم شرح دفتر دل-باب هجدهم-شارح:استاد صمدی آملی