مقاله تفاوت علم هیئت و نجوم

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع مقاله: تفاوت علم هیئت و نجوم

نویسنده:حمیده سالم نژاد

مقاله شماره سه گاهنامه مصباح کربلا(مطالب این مقاله تحت نظارت هیئت علمی مجتمع مصباح کربلا می باشد.)

کد ثبت گاهنامه_مقاله:  ۳۴۹۰۴۰۴۱۷/ح س/۳/۲۸۹

کدثبت مقاله در  مجتمع مصباح کربلا:۲۸۹

علم نجوم:

نجوم جمع نجم به معنی ستاره است. به تعبیری ساده، علم نجوم یعنی علم به ستارگان. نجوم علمی است که راجع به ستاره ها بحث می کند که بطور مثال این ستاره چه مقدار نور دارد، فلان صورت فلکی شکلش چیست و از این دست مباحث که مربوط به احوال ستارگان است.

بنابر قول حق، حتی همین عالم ماده نیز غیر متناهی است و قول تناهی ابعاد باطل است، زیرا همانطور که خداوند نامحدود و غیر متناهی است مخلوق او نیز بر اساس آیه شریفه قل کل یعمل علی شاکلته) باید غیر متناهی باشد(.[۱]

و کره زمین جزء بسیار کوچکی از این مجموعه بی کران نظام هستی است، بنابراین همانطور که موجودات کره زمین سبب تاثیر و تاثرات بر همدیگر میشوند، کره زمین هم بر سایر ستارگان و کرات تاثیر میگذارد و همچنین از آنها تاثیر میپذیرد. لذا اثرات تکوینی عجیبی از احوال ستارگان و کواکب، عائد موجودات کره زمین میشود.

در احوال ستارگان و احکام نجومی، قدما کتابهای بسیاری تالیف نموده اند که بطور مثال اتفاقات آینده، امور کشاورزی، سعد و نحس ایام و…، را پیش بینی میکنند.

 احکام نجومی ضوابطی دارد که مثلا اگر در فلان مکان، ستاره ها در فلان صورت فلکی جمع شوند تاثیرات تکوینی آنها بر سطح کره زمین چگونه است.

به عنوان مثال حالات کواکب و ستارگان در حین انعقاد نطفه تاثیرات عجیبی بر فرزند خواهند داشت. لذا در روایات ما فرمودند مثلا در اول ماه قمری انعقاد نطفه انجام نشود، که اینگونه روایات ارشاد به اثر سوء تکوینی این عمل در اول ماه است. و چون ما به این تاثیر و تاثرات تکوینی نظام عالم، علم احاطی نداریم، حداقل کاری که میتوانیم انجام دهیم این است که به روایات و دستورات رسیده از لسان اهل بیت علیهم السلام اهتمام کامل داشته باشیم که کلام معصوم از عین واقع حکایت میکند.

درباره این تاثیرات، به عنوان نمونه، این داستان را بخوانید (از کتاب قصص العلماء

“گویند که درویشى بر پدر ابن سینا میهمان شد و پس از صرف غذا درویش به پدرش گفت که من مى خوابم و تو بیدار باش که امشب ستاره ای طلوع مى کند، پس مرا بیدار کن که مرا شغلی است. پس درویش در خواب شد و پدر شیخ ابو علی سینا نشست و چون دید که ستاره بدان محل موعود رسیده است، اوّل با زوجه خود مواقعه نمود، از آن پس غسل کرده پس درویش را بیدار نمود. درویش دید که ستاره از محل موعود تجاوز کرده است، به پدر شیخ ایراد کرد که مرا دیر بیدار کردی و وقت گذشته است. پدر شیخ کیفیت واقعه را با درویش در میان نهاد.

 درویش گفت که از برای تو ولدی پیدا خواهد شد که اعجوبه ی زمان و وحید دوران باشد، پس ) شیخ الرئیس ابن سینا) سرآمد علمای زمان شد.”

غرض اینکه علم نجوم درباره ستارگان و احوال آنها و تاثیرات آنها بر یکدیگر سخن میگوید.

علم هیئت:

اما علم هیئت جنبه استدلال دارد. اگر بخواهیم فاصله کرات و حرکت ستارگان را بر اساس نظم خاص در مداراتشان رصد کنیم به علم شریف هیئت نیازمندیم. لذا علم هیئت برای “برهانی کردن” آن مسائلی که در علم شریف نجوم پیش می آید مورد نیاز است. [۲]

در علم نجوم ستاره ها را شناسایی می کنیم که در آسمان چند ستاره داریم، چه مقدار نور دارند، در چه مرتبه ای هستند، چندمین بدرند و…، اما اگر بخواهیم حرکات ستارگان را در رصدخانه حساب کنیم و بخصوص تقویم آفتاب و ماه را)اندازه درجات آنها( اندازه بگیریم، جدول و زیجات طراحی کنیم و…، به علم هیئت که دانشی استدلالی و برهانی است نیاز داریم.

علم هیئت از شعب ریاضیات است و ریاضی قدیم و جدید ندارد. ریاضیات بر اساس مبانی برهانی است. وقتی پای برهان به میان بیاید برهان مفید یقین و حق است. لذا علم هیئت مطلقا دارای مبانی برهانی است و در برهان خطا راه ندارد. بنابراین در مسائل نجومی احیانا خطا و اشتباه پیش می آید اما در مسائل هیئت خطا رخ نمیدهد.[۳]

نکته مهم:

درباره علم هیئت )بر اساس مبنای قدماء(باید عرض کنیم که برخی بر این پندارند که این مکتب معتقد است که زمین ثابت است و خورشید و سایر کواکب به دور زمین میگردند، لذا میگویند این علم با آمدن نجوم جدید، منسوخ شده است.

حال آنکه حرف این است که قدماء در مقام محاسبه وقایع نجومی، زمین را به عنوان مرکز در نظر میگرفتند تا محاسبات نجومی را بر این اساس انجام دهند، نه اینکه قائل به این حرف سخیف شوند و بگویند زمین ثابت است و سایر ستاره ها متحرک. و در مقام محاسبات علم هیئت، این روش به مراتب دقیقتر از محاسبات امروزی است.[۴]

[۱] اختیارات مظفری ص ۱۵

[۲] اخترشناسان و نوآوران مسلمان ج ۳ ص۱۹

[۳] اخترشناسان و نوآوران مسلمان ج۳ ص ۲۰

[۴] التفهیم لاوایل صناعه التنجیم ص۱۲۹