معناى اضلال

اگر بگویى : در بعضى از آیات و دعاها و روایات آمده است که خدا مضل (گمراه کننده ) نیز هست ؛ مانند من یشاء الله یضلله و من یشا یجعله على صراط مستقیم  یا فان الله یضل من یشاء و یهدى من یشاء  پس این ، چگونه با سخنان قبلى سازگار است ؟
در جواب مى گوییم : اضلال یعنى این که کسى را از روى هواهاى نفسانى و اغراض شخصى کینه و حسدى که در خوددارى از راه منحرف کرده ، به او آسیب رسانى ، تا با گمراه نمودنش بر او غلبه و برترى یابى و مخفى نیست که اسناد اضلال به خداى متعال ، عقلا قبیح است ؛ زیرا عقل این را اجازه نمى دهد؛ پس نسبت دادن اضلال به خداوند تعالى به معنایى حقیقى نبوده ، بلکه باید سبب و علتى دیگر داشته باشد.
پس باید گفت : شک نیست که خدا، هر کس را بخواهد گمراه مى کند، و به ضلالت مى کشاند و در این سرى نهفته است که با مثال روشن مى شود و مثال ، عبارات از این است که : اگر تو فرزندانى داشته باشى و هیچ دستور و فرمانى به آنان نداده باشى ، نمى تواند گفت : که فلانى از پدرش اطاعت کرده است و فلانى نافرمانى .
ولى هنگامى که به آنان دستورى دادى که خیرشان در آن نهفته است و بعضى از فرزندان آن را پذیرفتند، در این صورت مى توان به گروه اول مطیع و به گروه دوم ، عاصى گفت .
از آن جا که این فرمان محتوى مصلحت و هدایت آنان است ، پس تو آن ، گروه اول را هدایت و ارشاد کرده اى و از آن جایى که گروه دوم به خود ظلم کرده ، دستور را نادیده گرفته اند، مى توان گفت که تو گروه اول را هدایت کرده اى و گروه دوم را گمراه . به این معنى که اگر تو این دستور را وضع نکرده بودى ، هدایت و گمراهى از یکدیگر متمایز نمى شد.
چه قبل از نشان دادن راه نمى توان گفت فلانى هدایت یافت و دیگرى گمراه شد. در حقیقت گروه دوم از انجام دستور و فرمان تو دور شده ، گمراه گردیده اند. پس ، تو را با توجه به این معناى دقیق و لطیف مى توان مضل و گمراه کننده دانست .
چون معناى مثال را دریافتى ، جواب را نیز خواهى یافت و آن عبارت است از این که : اگر ارسال رسل و انزال کتب نبود، ناپاک و خبیث از پاک و طیب تمیز داده نمى شد، و صحیح نبود که گفته شود: فلانى به راه راست هدایت شده ، به رستگارى رسید و دیگرى گمراه شد و عصیان کرد و بد بخت شد.
از آنجا که دستور، همان قرآن است و قرآن ، راه و معیار و میزان ، و خداوند متعال آن را براى هدایت بندگانش نازل کرده است و هر کس تکبر ورزد و از دستورات آن سرپیچى کند، گمراه شده و به خود ستم کرده است ، پس ‍ بر اساس همین معنا گفته مى شود که خدا او را گمراه کرده است و یا خداوند، مضل و گمراه کننده است . مگر نمى بینى که همیشه اضلال به ظالمان و خاسران و کافران و امثال آنان اضافه مى شود مانند آیات زیر:
(( و یضل الله الظالمین ؛ خدا ظالمان را گمراه مى کند ))  و (( و من یضلل فاولئک هم الخاسرون ؛ کسانى که گمراه مى شوند خاسر و زیانکارند ))  و (( کذلک یضل الله الکافرین ؛ همین گونه خدا کافران را گمراه مى کند )) و آیات دیگر. پس معنا را دریاب و غنیمت شمار.

منبع:لقاء الله ، ص ۵۶