آن که در مباحث حواس خمس کتب حکمى دقت کند، دریابد که همه آن مطالب سنگین و سهمگین به خصوص ابصار که از همه دشوارتر است، اختصاص به یک نشأت ابتدائى طبیعى انسان دارد، چه این که در رؤیاى منامى همه آنها در کارند با این که هیچ یک از شرایط احساس دخالت ندارد.
حال اگر از عالم خواب هم بالاتر برود دریابد که گوهر نفس به وجود احدى یکپارچه حیات و نور علم و سمع و بصر و سائر ادراکها است.
و از آن هم بالاتر در سنخیت نفس مفاض با عقل مفیض و مخرج نفس و از نقص به کمال، عقل را به وجود احدى یکپارچه حیات و نور و علم و سمع بصر یابد.
و سپس به «اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحِیطٌ» رسد و دریابد که اسماء حسنى و صفات علیایش به وجود احدى عین ذات صمدى اویند و فقط تغایر مفهومى دارند.
آنگاه بسیارى از افعال و آثار خود را به همین مثابت در هر نشاه به حکم همان نشاه ارتقاء دهد و درتطابق کونین نتائجى بدست آورد.