آن که در تن و روان خود بیندیشد، خود را یک چیز و دو چیز، بلکه چند چیز یابد:
یک چیز به حسب شخصیت، دو چیز یا چند چیز به لحاظ تحلیل عقلى.
یک شخصیت ممتد از فرش تا فوق عرض، که یک انسان طبیعى و مثالى و عقلى و الهى است:

طبیعت همیشه سیال است، و صورت او به تجدد امثال محفوظ است، و در حقیقت روح متجسد است، مثال را تجرد برزخى است، و عقل را تجرد تام، و الهى اینکه هیچ چیز به انفصال و استقلال نازل نشده است بلکه:

بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ* روان گوهرى نورانى منزه از مشاین طبیعت، و مغتذى به حقائق علمیه است.

و حقائق علمیه صور فعلیه اند که به کمال رسیده اند و حرکت در آنها راه ندارد و گرنه باید بالقوه باشند و لازم آید که هیچ صورت علمیه اى متحقق نباشد و به فعلیت نرسیده باشد.

پس انسان ثابت سیال است، هم براهین تجرد نفس در وى به قوت خود باقى است، و هم ادله حرکت جوهر طبیعت صورت جسمانیه