بدیهى است که وجوب وجود زمان ، همانند وجوب دیگر موجودات امکانى از عقل اول تا هیولاى اولى ، وجوب بالغیر است زیرا که وجوب ذاتى از اسماء مستاثر الهى است که احدى را بدان راه نیست از دیر باز تا حال مسئله زمان و اصل وجود آن ، و ماهیت و حقیقت زمان در فلسفه اسلامى و غیر آن مطرح بود. جناب شیخ رئیس آراء در باب زمان ، تا زمان خودش را در شفا نقل کرده است و بعد از وى نیز آراء دیگرى وارد عرصه تحقیقات علمى گردید.

آراء و عقائد در باب زمان :

عده اى آن را یک امر غیر موجود و موهوم پنداشته اند که ادله آنها مورد نقض قرار گرفت .
قائلین به وجود زمان در خارج ، گروهى آن را جوهر و عده اى آن را عرض دانسته اند و قائلین به جوهر بعضى آن را جوهر جسمانى یعنى فلک اطلس دانسته و عده اى دیگر قائل به جوهر مجرد آنند و مراد از وقوع اشیاء در زمان را نسبتى مى دانند که اشیاء با آن جوهر مجرد دارند.
گروهى آن را واجب الوجود دانسته اند و با روایت (( لا تسبو الدهر فان الدهر هو الله )) روزگار را سب نکنید زیرا دهر همان الله است . موافق دانسته اند.
از زمان ارسطو حرفى مطرح شد که زمان مقدار حرکت است که نه جوهر مادى است و نه جوهر مجرد و نه عرض غیر قار و نه خود حرکت ، بلکه مقدار حرکت است این کلام مورد قبول حکماى اسلامى واقع شد با این تفاوت که ارسطو و بوعلى زمان را مقدار حرکت وضعى فلک اعلى به دور خود مى دانستند ولى جناب صدر المتالهین زمان را مقدار حرکت جوهرى مى داند.
براى اثبات وجود زمان ادله اى اقامه شد که جناب آخوند در اسفار آن ادله را نقل و بررسى کرده است بیان دیگر آنکه زمان در نشئه طبیعت را اصلى مفارق است که دهر نام دارد که دهر روح زمان است و نسبت دهر به زمان نسبت روح به جسد است ، چنانکه نسبت دهر به سرمد. پس سرمد روح دهر است و دهر روح زمان و خطاب به زمان از زبان اهل بیت عصمت علیهم السلام به لحاظ خطاب به اصل و مبدا زمان بوده است که از مفارقات نوریه و از دار آخرت است .
به هر حال زمان را چه جوهر مادى بدانیم و یا جوهر مجرد و یا عرض غیر قار و یا خود حرکت و چه مقدار حرکت وجود او همانند وجود دیگر ممکنات واجب بالغیر است و برداشتنى نیست .